CEDİTÇİ ÖZBEK TÜRK AYDINI ABDURRAUF FITRAT (Şehadeti: 4 EKİM 1938)

BÜYÜK CEDİTÇİMİZ;

BÜYÜK TÜRKÇÜ,

BÜYÜK TURAN SAVAŞÇIMIZ

ŞEHİT ABDURRAUF FITRAT BEY’İ,

RAHMET VE ÖZLEMLE ANIYORUZ

(ŞEHÂDETİ: 04 EKİM 1938).

Ömer ARISOY

1886’da, Buhâra’da doğmuştur. Özbek Türklerimizin, önde gelen şahsiyetlerindendir. Öğrenimini Buhara ve İstanbul’da yaptı. Doğunun büyük sanatçılarını inceledi. 1918 yılına kadar Kâşgar’da yaşadı. Annesinden Nevâî, Uyeysî, Fuzûlî gibi şairlerin gazellerini dinleyerek edebiyata ilgi duydu. 1909 yılında İstanbul’a gelerek Darülfünun (İstanbul Üniversitesi)’da okumaya başladı. Eğitimini 1913 yılında tamamladı. Türkistan’a dönünce, Usûl-i Cedîd mekteplerinin olgunlaşmasında yardımcı oldu. İlk eserleri Sayha, Seyyahı Hindi ve Münazara 1911’de yayımlandı. 1909-13 yılları arasında İstanbul’da okuduğu sı¬ralarda zekâsı ve bilgisiyle hocalarının dikkatini çekti ve ona Fıtrat mahlası verildi.

Türkistan’a dönüşünde büyük eğitim gayelerini ortaya attı. Ona göre en önemli mesele mekteb meselesidir. 1917 yılında Hürriyet gazetesinde “Ben, senin için doğdum, senin için yaşar, senin için ölürüm ey Türk’ün mukaddes ocağı!” şeklinde haykırışları yer aldı. Uluğ Türkistan gazetesinde “Yaşasın Türklük, Yaşasın İslâm” ilkesini öne sürdü. 1921-23 yılları arasında Özbekistan Millî Eğitim Bakanı olarak çalıştı. 1923-24 yıllarında Moskova’da Şark Dilleri Enstitüsü ile, Petersburg Üniversitesinde görev yaptı. Akademik kariyerini tamamlayarak profesör oldu.
1938’de, pek çok aydınla birlikte, kuduz Moskof gâvuru tarafından, ”Türkçü- Turancı” olduğu için, vahşice, katledildi. 1956’da aklandı. 1991’de, Özbek Dramasına yaptığı hizmetlerden dolayı Alişir Nevaî Devlet Ödülüne lâyık görüldü.

BAZI ESERLERİ:
Eserleri. Edebiyatın her dalında örnekler veren Fıtrat’ın önemli eserleri şunlardır:
1. Münâẓara (İstanbul 1910). Hiciv ve tenkit ağırlıklı bir eser olup Farsça’dır. Kitap, Hacı Muîn Şükrullah tarafından 1912’de Özbekçe olarak Taşkent vilâyet gazetesinde (Tuzemni Gazit) yayımlanmıştır.
2. Beyânât-ı Seyyâḥ-ı Hindî (İstanbul 1911). Farsça olan eser, 1913’te Mahmud Hoca Behbûdî tarafından Rusça’ya çevrilerek Semerkant’ta basılmıştır.
3. Necât.
4. Aile. 1915’te yayımlanan bu son iki eserde de dinî ve sosyal konulara yer verilmektedir.

Özbek Türkçesi’nin sarf ve nahiviyle, Nevâî’nin bazı eserlerini de yayımlayan Fıtrat’ın, Çağatay Güringi’yi kurduğu yıllarda dinî-millî hislere hitap eden pek çok tiyatro eseri neşredilmiştir. Bunlar Abu Müslim, Çın Süyüş (gerçek sevgi), Hind İhtilâlcileri, Oğuz Han, Temür Sağanası’dır. Ayrıca 1924’ten sonra Arslan, Ebülfeyz Han, Halime, Leylâ ile Mecnûn – Ferhad ile Şirin adlı eserleri Buhara’da sahneye konulmuştur. Buhara Mûsiki Mektebi’nin de kurucusu ve müdürü olan Fıtrat’ın şiirlerinin bir kısmı Millî Edebiyat dergisinde yayımlanmıştır. En verimli devresini 1924’ten sonra yaşayan Fıtrat’ın, Özbek Klasik Edebiyatı Numûneleri, Divânü Lugāti’t-Türk’de Eski Türk Edebiyatı Numûneleri, Ömer Hayyam adlı eserlerinden sonra, Büyük Türk Milleti’mizin, tarihteki haşmetini hatırlatarak ilerleme isteği aşıladığı “Ey Türkoğlu” adlı şiiriyle, Temür Sağanası adlı piyesi Özbek Türk millî ruhunda, derin akisler uyandıran ölümsüz eserleridir.

KAYNAK: Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998),
İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas. 2009).

https://mamer.biz/fitrat/
http://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2014/09/1996_01_01_Kocaoglu.pdf
http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/fatma_acik_ozbek_dusunuru_abdurauf_fitrat.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/498888