Ahmet B. ERCILASUN: Ali Şîr Nevâî

1941 Nevâyî’nin 500. doğum yıl dönümü idi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde onun için bir anma düzenlenmişti. Oradaki konuşmalar küçük bir risale hâlinde basılmıştı; bu risale hâlâ meraklılarının ellerinde mevcuttur. 1940’larda, 1950’lerde gazetelerin ikinci sayfalarında kültür adamları için uzunca yazılar da çıkardı. 1941’de Özbekistan da Nevâyî’yi anmış ve çok güzel bir albüm çıkarmıştı.

03 Ocak 2011 Nevâyî’nin 510. ölüm yıl dönümüdür. Bu büyük şair, yazar, devlet adamı ve san’at hâmisi sadece 60 yıl yaşadı ve bu ömre 30 büyük eser sığdırdı. Nevâyî doğduğu zaman Doğu Türk Devleti’nin başında Şahruh vardı. Büyük Temür’ün oğlu Şahruh, 1407-1447 arasında 40 yıl Doğu Türk Devleti’ni (Temürlüleri) idare etti. Başkent, şimdi Afganistan’da bulunan Herat idi. İkinci büyük merkez ise şimdi Özbekistan’da bulunan Semerkant idi ve orada da vali olarak Şahruh’un oğlu Uluğ Beğ bulunuyordu. O dönemin Herat ve Semerkant’ı bugünün Washington ve New York’u gibiydi. Bu şehirler, dünyanın siyaset, bilim ve kültür merkezleriydi. Nevâyî, Herat’ta böyle bir muhitte doğdu. Şehzade Hüseyin Baykara ile birlikte okudu, birlikte büyüdü. Baykara 1469’da hükümdar olunca da Nevâyî onun nedîmi, mühürdarı ve divan beği (kabine üyesi) oldu. Varlıklıydı ve devlette çok itibarlı bir yeri vardı. Nüfuzunu san’at ve kültür adamlarını himaye etmek için kullandı. Devrin büyük sanatçıları, resimde Bihzad, şiirde Abdurrahman Câmi, Benâî, musikide Hüseyin Vâiz, hat san’atında Sultan Ali, tarihçilikte Hondmir ve Mirhond onun meclislerinden eksik olmazdı. Hükümdar Hüseyin Baykara da şairdi ve şiir devletin en yüksek katlarında insanların ruhlarını temizliyordu.

Aynı dönemlerde önce Edirne’de, sonra İstanbul’da 2. Murad’ın ve Fatih’in sarayları da öyleydi. Fatih devrinin büyük şairi Ahmed Paşa, Nevâyî’ye nazireler yazıyordu, yani Herat’tan İstanbul’a yol vardı. Mimar Sinanlı, Bâkîli Kanunî Sultan Süleyman devrini hatırlarsanız; san’atın devlet katındaki yerini daha iyi hayal edebilirsiniz. Galiba böyle mutlu ve şiirli bir dönemi biz en son Atatürk’ün Çankaya sofralarında yaşadık. Şimdi nâtıklarla magazincilerin baş köşelerde olduğu bir dönemdeyiz.