Prof. Dr. Tufan GÜNDÜZ: Enver Paşa Kronolojisi

Enver Paşa Kronolojisi

Prof. Dr. Tufan GÜNDÜZ*

1699: İsmail Enver doğmamıştı. Osmanlı Devleti Karlofça Antlaşmasını imzaladı ve tarihinin en büyük toprak kaybına uğradı.
1700: İsmail Enver doğmamıştı. Ruslarla imzalanan İstanbul Antlaşmasıyla Azak’ı alıp Karadeniz’e kıyı elde etti.
1774: İsmail Enver doğmamıştı. Osmanlı Devleti Küçük Kaynarca Antlaşmasını imzaladı. Balkanlarda Rus etkisi başladı.
1779: İsmail Enver doğmamıştı. Kırım elden çıktı.
1812: İsmail Enver doğmamıştı. Sırbistan özerklik elde etti. Aynı yıl Arabistan’da Vehhabi isyanı başladı.
1821: İsmail Enver doğmamıştı. Yunan isyanı başladı. Tripoliçe, Mora ve Atina’da Türkler katledildi.
1829: İsmail Enver doğmamıştı. Yunanistan bağımsız oldu. Osmanlı Devleti Yunanistan’ı 1832’de tanıdı.
1832: İsmail Enver doğmamıştı. Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’nın isyanı.
1853/56: İsmail Enver doğmamıştı. Rusya ile Kırım Savaşı oldu. Savaşın galibi pek belli değildir. Kırım’dan Türk göçleri başladı.
1856: İsmail Enver doğmamıştı. Islahat Fermanı yayınlandı.
1876: İsmail Enver doğmamıştı. II. Abdülhamit Tahta geçti. Kanun-ı Esasi ilan edildi. I. Meşrutiyet yönetimine geçildi.
1877/78: İsmail Enver doğmamıştı. Türk Rus Savaşı başladı. Ruslar Tuna’yı geçtiler. Bulgaristan’da Türkler, Bulgarlar tarafından katliama uğradılar. Rus orduları Yeşilköy’e kadar geldiler. Doğu’da Erzurum’a kadar ilerlediler. Kafkaslardan, Erzurum ve Kars çevresinden Anadolu’nun iç kesimlerine büyük bir göç yaşandı. (93 Muhacirleri)
1878: İsmail Enver doğmamıştı. Önce Ayastefanos sonra Berlin Antlaşması imzalandı. Bulgaristan Prensliği kuruldu. Bosna-Hersek Avusturya-Macaristan, Kıbrıs İngiliz idaresine bırakıldı. Görünürde sadece idari bakımdan bırakılmıştı ama gerçekte bir daha oralarda Türk bayrağı dalgalanmadı.
1878: İsmail Enver doğmamıştı. Sırbistan, Karadağ, Romanya bağımsız oldu.
1878: Ruslar tüm Kafkasları (Kars dahil) ele geçirdi.
1878: İsmail Enver doğmamıştı. Balkanlardan Osmanlı topraklarına doğru büyük bir göç yaşandı.
1880: İsmail Enver doğmamıştı. Tunus elden çıktı.

1881: İsmail Enver doğdu. (Babası Manastırlı Surre Emini Ahmet Paşa (Sivil paşadır) annesi Ayşe Hanım’dır.)

1881: Osmanlı Devleti Muharrem Kararnamesi ile moratoryum ilan etti. Dış borçlarını ödeyemeyeceğini duyurdu. Düyun-ı Umumiye kuruldu.
1882: İsmail Enver 1 yaşında. Mısır İngiliz işgaline uğradı ve elden çıktı.
1885: İsmail Enver 5 yaşında. Bulgar Prensliği Doğu Rumeli’yi ilhak etti. Osmanlı Devleti kendisine bağlı bir prensliğin bu tavrına ses çıkarmadı.
1890: İsmail Enver 9 yaşında. Bulgarlar Makedonya’da, Ermeniler Anadolu’da ayaklanmalar çıkardılar.
1897: İsmail Enver 16 yaşında. Harbiye Mektebinde öğrenci. Türk-Yunan savaşı ve Türk ordusunun galibiyeti.
1898: İsmail Enver 17 yaşında. Harbiye Mektebinde öğrenci. Osmanlı Devleti Girit’e muhtariyet verdi. Ordusunu çekti. Yunan Prensi Yorgi Girit Valisi oldu.

1899: İsmail Enver Harbiye Mektebini 4. lükle bitirip Kurmaylık sınıfına seçildi.

1902: İsmail Enver 21 yaşında. Harp Akademisini 2. likle bitirdi. Yemen’de ayaklanmalar var.
1905: İsmail Enver 24 yaşında, yüzbaşı . II. Abdülhamid’e Ermeniler suikast düzenledi.
1906: İsmail Enver 25 yaşında Binbaşı oldu. Aynı yıl İttihat ve Terakki’ye girdi. Abdülhamid’e muhalefete başladı.
1907-1908: Bulgar çeteleriyle mücadele etti. Bacağından yaralandı. Buradaki başarılarından dolayı dört madalya aldı.
1908: İsmail Enver 27 yaşında. Resneli Niyazi ile birlikte dağa çıktı. Bu hareket İstanbul’da Abdülhamid muhaliflerince olduğundan çok abartıldı. II. Meşrutiyet ilan edildi. Binbaşı İsmail Enver Hüriyet Kahramanı ilan edildi.
1908: Zaten Osmanlı Devleti’nin kontrolünden tamamen çıkmış olan Girit, Bosna-Hersek elden çıktı. Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
1909: Berlin’e ateşe olarak gönderildi
1909: II. Abdülhamid’e karşı 31 Mart ayaklanması çıktı. Ayaklanma bastırıldı. İsmail Enver, Selanik’ten gelen Hareket ordusunda kurmay olarak görev aldı. II. Abdülhamid tahttan indirildi. Yerine kardeşi V. Mehmet Reşat geçti. İsmail Enver yeniden Almanya’ya döndü.
1911: İsmail Enver, Sultan Abdülmecid’in torunu Naciye Sultan ile nişanlandı. Aynı yıl patlak veren Arnavut isyanın bastırılmasında etkin oldu.
1911: Trablusgarp Savaşı çıktı. Gönüllü olarak ve gizli yollarla Trablusgarp’a gitti. Yüzbaşı Mustafa Kemal, Fethi Okyar gibi gönüllü subaylarla birlikte yirmi bin kişiyi örgütledi.
1912: İsmail Enver Kaimakam (Yarbay) oldu. Balkan savaşlarına katıldı.
1913: Bab-ı Ali’ye baskın yaptı. Bu sırada Harbiye Nazırı Nazım Paşa Edirne’nin Bulgarlara teslimine hazırlanıyordu. Nazım Paşa baskın sırasında öldürüldü. İttihatçılar iktidarın gizli ortağı haline geldi.

1913: İsmail Enver 32 yaşında. Edirne kurtarıldı. Yarbay Enver, Edirne Fatihi diye anılmaya başlandı. Aynı yıl Miralay (Albay) oldu. Birkaç hafta sonra Paşalığa yükseltildi. Harbiye Nazırı oldu. Sultan Reşad’ın yeğeni, Abdülmecid’in torunu Naciye Sultan ile evlendi ve Damad-ı Şehriyari oldu.

1914: I. Dünya Savaşı patlak verdi.

1914: Harbiye Nazırı , Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi ve Başkomutan Vekili Enver Paşa, Sarıkamış harekatının komutanlığını üstlendi. Savaşta 23.000 şehit verildi. Rusların kaybı da bundan az değildi. Enver Paşa düşmanlığı Sarıkamış harekatı üzerine inşa edildi.
1915: Çanakkale savaşları başladı. Enver Paşa Harbiye Nazırı ve Başkomutan vekiliydi.
1915: Enver Paşa Harbiye Nazırı, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi ve Başkomutan vekili. Ermenilerin yine bir Osmanlı toprağı olan Kuzey Suriye’ye göç ettirilmesi kararının alınmasında etkili oldu.
1916: Enver Paşa Harbiye Nazırı, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi ve Başkomutan vekili. Irak’ta Kutü’l-Amare’de 13.000 İngiliz esir alındı.
1917: Enver Paşa Harbiye Nazırı ve Başkomutan vekiliydi. Kanal
Harekatı başarısızlıkla sonuçlandı. Suriye-Filistin cephesi çöktü. Irak Cephesi çöktü.
1918: Bulgaristan Savaştan çekilince Batı cephesi çöktü. Osmanlı Devleti acil ateşkes kararı aldı.
1918: Enver Paşa tüm görevlerinden istifa etti. Ülkeden ayrılırken yenilen bir devletin eski Harbiye Nazırı ve eski Genelkurmay Başkanıydı. 37 yaşındaydı.
1919: Enver Paşa hükümet kararıyla askerlikten atıldı.
1919-1920: Enver Paşa Berlin-Moskova hattında bazı görüşmeler yaptı. İttihat ve Terakki’yi toparlamaya çalıştı.
1920: Bakü Doğu Halkları kurultayına katıldı.
1921: Anadolu Harekatına katılmayı düşündü ve çağrı bekledi. Ancak kabul görmedi.

1921: Orta Asya Müslümanlarını Emperyalistlere karşı birleştirmek amacıyla yanında toplanan İttihatçılarla birlikte Buhara’ya gitti. [Amacı büyük bir “İslam Birliği” kurmaktı. (O büyük hayallerin sahibiydi ama Turancı değildi. Hatta İslam Birliği istediğine bakarak İslamcı olduğu bile söylenebilir.)] Basmacı Hareketine katıldı. Ancak yerel faktörler yüzünden istediği başarıyı elde edemedi.

4 Ağustos 1922’de Duşanbe yakınlarındaki Çegen köyünde Rus birlikleriyle giriştiği çatışmada şehit oldu. 41 yaşındaydı. (Ermeni Melkumyan onu öldürmekle övündüyse de yalandır. Onun şehadetine en çok Türk düşmanı Ermeniler sevinmiş, ondan bile kendilerine pay çıkarmaya çalışmışlardır.)

3 Ağustos 1996’da Mezarı Türkiye’ye getirildi. Ruhuyla söyleşmeye devam ediyoruz.

Bilmem anlatabildim mi?

_____________________________________________
(*) Prof. Dr. Tufan Gündüz, Hacettepe Ü. Tarih Bölümü Öğretim Üyesi