Tezhib Malzemeleri

Tezhibde Kullanılan Malzeme

ve Teknik Bilgi

Yazma eser sanatlarının hemen hemen hepsinde olduğu gibi tezhip sanatında da kullanılan malzemeler önem taşımaktadır. Uzun bir tecrübe ve bilgi sahibi olmayı gerektirmektedir. Tezhip sanatında kullanılmakta olan malzemeler sırasıyla şu şekildedir; Yarı geçirgen kâğıt, kâğıt, kömür tozu veya kalem, altın, mühre, boya, murakka ve fırçadır (Özkeçeci, 2014, s.199-204).

Yarı geçirgen kâğıt
Yarı saydam ve kaygan özelliğe sahip olan bu kâğıtlar günümüzde eskiz kâğıdı,
parşömen kâğıdı veya aydınger olarak da isimlendirilmektedirler. Bu tarz kâğıtlar
tezhip sanatı açısından oldukça önem arz etmektedir. Çünkü sanatçı kâğıda
aktaracağı deseni önce paftalara ayırarak yarı geçirgen özelliğe sahip bu kâğıtlara
çizmektedir.

Kâğıt
Ana kimyasalı selüloz lifi olan birleşimlerden meydana gelen kâğıdın ilk ana
yapımcıları yaban arılarıdır. Çünkü yaban arıları ağaç dallarından tükürükleri
yardımıyla selüloz üretmektedirler. Selüloz doğada yer alan bütün bitkilerde
bulunmaktadır (Adanır, 2012, s.3-5). Bilinen en erken tarihli kâğıdın buluşuyla ilgili
bilgiler net olmamakla birlikte çoğu uzmanların görüşleri doğrultusunda M.Ö II.
yüzyılda Batı Çin’in Tsai Lun yerleşkesinde icat edildiği kabul edilmiştir. İlerleyen
zamanlarda ise Mısır bölgesinde papirüs ve Ön Asya’da ise parşömen kâğıdının
keşfedilmesi bu alanda devrim niteliğinde etki oluşturmuştur ki; parşömenin
bulunması bu günkü kâğıdın oluşumuna giden yolun ilk aşaması olmuştur. Geçen
yıllar ile birlikte gelişen kâğıt üretimi özellikle günümüzde büyük bir çeşitlilik
kazanmıştır ve yazma eserler açısından en önemli özellik asitsiz kâğıt kullanılmasına
dikkat edilmesi olmuştur (Güven, Kaplanoğlu ve Yangöz, 2012, s.48-51). Çünkü
özellikle tezhip açısından çalışmanın uzun ömürlü olması, altının daha iyi parlaması
için kâğıdın asitsiz olması gereklidir. Aynı zamanda boyanıp terbiyeleme işlemi
yapılması şarttır. Kâğıtlar terbiye edilmeden önce bitkisel malzemeler ile daldırma ya
da sürme yöntemlerinden bir ile boyanır. Daha sonra askılanarak veya serilerek
kurutulur. Kurutulmuş olan kâğıtlar aharlanır. Ahar işlemi nişasta, yumurta akı, Arap
zamkı, kitre gibi bazı değişik maddelerle yapılabilmektedir. Genellikle nişasta ve
yumurta akı tercih edilmektedir. İlk önce nişasta muhallebisi ince bir tabaka halinde
kâğıt yüzeyine sürülür sonra biraz kuruduktan sonra mührelenir. Bu mühreleme
işlemi bittikten sonra yumurta akı aharı ile aharlanır. Bu aharlama işlemi ince
tabakalar halinde kurudukça birkaç defe tekrarlanır. Sonra beklemeye alınır. Ahar
zaman içinde daha iyi kıvama geldiği için en az bir yıl bekletildikten sonra üzerine
işlem uygulanmaktadır (Özkeçeci, 2014, s.200).

Kömür tozu
Yarı geçirgen kâğıtların üzerine oluşturulmuş olan desenlerin aharlanmış kâğıtlara
aktarılmasında kullanılan, tercihen söğüt veya meşe ağacının yakılması sonucunda
elde edilen kömürlerin toz şekline getirilmesidir. Silkme yöntemi kullanılarak kömür
tozuyla desen kâğıda geçirilir.

Altın
Tezhip açısından altın çok önemlidir. Özellikle yerli olmasına ve varaklardan ezilip
sürülmesine dikkat edilmelidir. Altın varak olarak tabir edilmekte olan malzeme
altının çekiç yardımıyla dövülmesi sonucunda incecik bir plaka haline getirilmesi
işlemidir. Bu işlem sonucunda elde edilen altın varak bir tabağa alınır içerisine Arap
zamkı ve süzme bal karıştırılmış bir sıvıdan bir damla akıtılarak parmak yardımıyla
kıvama gelinceye denk ezilmektedir. Ezme işlemi sırasında ilk önce donuk bir çamur
renginde olan altın iyice ezildiğinde temiz altın rengini alır ve tabağın içine saf temiz
su doldurulur bu şekilde en az 3 saat bekletildikten sonra altın tabağın dibine
çökmüştür. Yavaşça su boşaltılır ve sonrasında fırçalar yardımı ile gerekli şekilde
kullanılmaya hazırdır. Yer yer altınların parlatılması için zer mühre denilmekte olan
sapları ahşap uçları akik taşı olan aletler kullanılmaktadır (Ersoy, 1988, s.13).

Mühre
Boyalı ve terbiye edilmiş kâğıtların sert bir zemin üzerinde aşağı yukarı hareketler
yaparak yüzeylerini pürüzsüzleştirerek daha parlak görünmesini sağlamak için
yapılmakta olan cam, akik taşı çakmak taşı gibi vb. kaygan taşlar kullanılarak
yapılan işlemdir (Özkeçici, 2014, s.201).

Boya
Tezhipte ilk zamanlar altının yanında kök ve topraklardan elde edilen boyalar Arap
zamkı ile ezilerek kullanılmıştır. Fakat günümüzde ise ilerleyen teknoloji
doğrultusunda toprak boyalardan ziyade guvaş boyalar tercih edilmektedir
(Özkeçeci, 2014, s.204).

Murakka
Geleneksel sanatlarda birkaç tane kraft ya da kaba kâğıdın üst üste aharlanarak
yapıştırılması sonucunda elde edilmekte olan çok dayanıklı bir mukavva yapımıdır
(Özkeçeci, 2014, s.204).

Fırça
Tezhip açısından usta bir sanatçının eli kadar kullanılmakta olan fırçalarda önem arz
etmektedir. Özellikle ilk zamanlarda tezhip sanatında 4-5 aylık yavru kedilerin gıdı
tüylerinden yapılmış fırçalar tercih edilmekteyken günümüzde daha çok kısa uçlu
samur tahrir fırçaları kullanılmaktadır (Özkeçeci, 2014, s.204).

KAYNAK: Nurhan Böyükyılmaz, Yüksek Lisans Tezi, s.62-64